سومین نشست از برنامه پژوهشی جشنواره موسیقی فجر به نام «شناخت مقدماتی اجزا و ساختار مقام‌العراقی»، یکشنبه ۲۴ بهمن‌ماه برگزار شد
به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری سلامت به نقل از ستاد خبری سی و هفتمین جشنواره موسیقی فجر، مهمانان این برنامه معنی جهاد (از عراق)، محمد زرین‌مهر و عیسی زارعی (نوازنده و آهنگساز) و همچنین دبیر این نشست دکتر بابک خضرائی بود. در برنامه روز یکشنبه، بیشتر به وجه عملی موسیقی مقام‌العراقی و تفاوت‌ها و شباهت‌های میان موسیقی ایرانی و عراقی پرداخته شد.
در ابتدای این نشست، زرین‌مهر به‌عنوان نخستین سخنران گفت: ما قرار است به شناخت مقدماتی اجزا و ساختار مقام‌العراقی بپردازیم که در موسیقی به‌شکلی سنتی رواج دارد. خواستگاه مقام‌العراقی، کافه‌های و قهوه‌خانه‌ها اجرا می‌شده است و قدمتی حدود ۴۵۰ سال دارد و به دوران خلافت عباسی و در پایتخت بغداد بازمی‌گردد؛ زمانی که در هرات، رژیم بعثی حکمرانی می‌کرد، فضا برای مطالعه بسیار بسته بود و البته گشایش‌ها از اوایل قرن ۲۰ اتفاق می‌افتد؛ یوسف عمر، مشهورترین خواننده مقام‌العراقی است.
وی در مورد اصطلاح «چالقی یا جالقی» که به نوازندگان این حوزه اطلاق می‌شود و یا به‌بیان دیگر، گروهی را که شامل کمانچه، رباب و انواع سازهای کوبه‌ای نظیر تنبک و همچنین سنتور، می‌شود، گفت: امروز سازهایی نظیر قانون نیز وارد مقام‌العراقی شده اما در اجراهای قدیمی، سنتور و کمانچه نیز وجود داشته است. کلمات و ساختار موسیقی مقام‌العراقی، شباهت بسیار زیادی به موسیقی ایرانی دارد.
زرین‌مهر افزود: هنگام اجرای مقام‌العراقی، به محض آغاز به‌کار خواننده، «تحریر» شروع می‌شود که به درآمد موسیقی شباهت دارد. پس از تحریر، بخش دیگری آغاز می‌شود که به شعوب معنی می‌شده است که مسئله‌ای عجیبی شده با فرهنگ و گاهی قابل‌قیاس با موسیقی ایرانی است؛ یکی دیگر از اجزای مقام‌العراقی، حالتی برای آماده‌سازی فضاست که می‌تواند از بالاترین نوت تا پایین‌ترین آن نواخته شود.
وی تصریح کرد: میانه، دیگر بخش مقام العراقی است که همیشه اوج خوانده می‌شود و خواننده باید با بالاترین حجم صدای خود اجرا کند؛ پس از آن، فرودی برای رسیدن به مبنای مقام‌العراقی نواخته می‌شود و در انتها، مقام‌العراقی با «تضمین» تمام می‌شود؛ همچنین برای مثال، یکی از مقام‌ها، «مقام نوروز عجم» است که خاصیت‌های «درآمد نوا» را دارد که بسیار مقام زیبایی است.
جهاد به‌عنوان دومین سخنران با ترجمه همزمان زارعی اظهار کرد: مقام‌العراقی مقام، موسیقی خاص بغداد است که البته در بصره و برخی شهرهای دیگر نیز اجرا می‌شود. درست مانند مرکز موسیقی ردیفی که تهران است اما در دیگر شهرهای ایران نیز رواج دارد.
وی نمونه‌هایی اجرایی از مقام‌العراقی نواخت و افزود: در اینجا، توضیحات مختصری در مورد خانواده مقامات می‌دهم؛ این سبک نواختن البته مختص کشورهای عربی نیست و در دیگر کشورها نیز ممکن است این‌گونه نواخته شود.
جهاد با نشان‌دادن مثال عملی مقام‌العراقی، در پاسخ به این پرسش که آیا در عراق به صبا، منصوری میگویند یا خیر؟ تشریح کرد: خیر، تفاوت دارد زیرا منصوری دارای جمله معینی است که آن را از صبا متفاوت می‌کند.
وی در ادامه با اشاره به موضوع پایان‌نامه خویش که به بررسی نقاط مشابه موسیقی ایرانی و موسیقی عراقی می‌پردازد، نمونه عملی این وجوه تشابه و تفاوت جزء به جزء و همچنین شباهت‌های این دو نظام موسیقیایی را نواخت و اضافه کرد: نگاه مشترکی در میان این دو نظام وجود دارد. البته ممکن است صورتی دیگر داشته باشد اما در نگرش یکسان هستند. در هر صورت، برخی مقام‌ها خاص موسیقی عراق بوده و در هیچ‌کجای دیگر دیده نمی‌شود.
در انتها، زارعی با اجرای مثالی عملی از «یوسف عمر» و نمونه ردیفی از «استاد رضوی» به نشان‌دادن وجه‌تشابه موسیقی ایران و عراق و تشریح آراء خویش پرداخت و گفت: «مقام دشت»، مقامی مشترک میان این دو سبک موسیقی و همچنین وجه تمایز ساختارهای موسیقیایی متفاوت است که همین تفاوت‌ها را می‌توان به‌عنوان عاملی برای به‌وجود آمدن وجوه تشابه دو سبک موسیقی ایرانی و عراقی برشمرد.
وی در انتها و در باب شباهت‌های موسیقی کشورهای هم‌جوار از لحاظ جغرافیایی یا مشابه از لحاظ فرهنگی و با توجه به تشابه بسیار زیادی که میان موسیقی ایرانی و موسیقی عراقی وجود دارد، اظهار کرد: موسیقی عراقی، به موسیقی ایران و آذربایجان شباهتی بیشتر از موسیقی دیگر کشورهای عربی دارد. البته این شباهت‌ها به‌دلیل هم جواری، گاهی میان برخی کشورها اتفاق می‌افتد. مانند نظام «جورجینا-جورجینه» که میان موسیقی کردستان و عراق، مشترک است.
نظر شما